Rối Loạn Nhân Cách Là Gì? Cách Phân Loại và Điều Trị
Thành Nguyễn
13 tháng 03 2022
Rối loạn nhân cách được biết đến là một dạng rối loạn tâm thần làm ảnh hưởng đến lối suy nghĩ, hành động của cá nhân con người mang tính khác biệt, đôi khi là “lập dị” so với những người xung quanh. Cụ thể, có những loại rối loạn nhân cách này và biểu hiện cụ thể của rối loạn nhân cách là gì? Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu ngay!
Rối loạn nhân cách là gì?
Về cơ bản, rối loạn nhân cách là một tình trạng bệnh tâm lý mà người bệnh sẽ có suy nghĩ, hành vi cứng nhắc không lành mạnh. Người bị rối loạn nhân cách thường gặp những khó khăn trong vấn đề nhận thức cũng như phản ứng với các tình huống liên kết với con người và xã hội. Những triệu chứng của bệnh sẽ khiến cá nhân gặp rất nhiều khó khăn trong việc thiết lập các mối quan hệ liên cá nhân, tham gia hoạt động xã hội cũng như công việc.
Hội chứng tâm lý này thường bắt đầu có biểu hiện ở tuổi thiếu niên hoặc đầu giai đoạn trưởng thành. Dựa vào triệu chứng và biểu hiện, các chuyên gia thường chia rối loạn nhân cách làm nhiều loại khác nhau để thuận tiện trong quá trình điều trị.
Đa phần những người mắc hội chứng rối loạn tâm thần này thường không nhận ra bản thân đang gặp vấn đề vì họ cho rằng cách suy nghĩ và hành vi của bản thân là hợp lý. Từ đó, họ thường có xu hướng đổ lỗi cho những người xung quanh.
Nguyên nhân hình thành bệnh rối loạn nhân cách
Về cơ bản, nhân cách được phát triển và hình thành trong suốt quá trình sống của con người từ thời ấu thơ cho đến khi trưởng thành. Đây là sự kết hợp của những kiểu suy nghĩ, cảm xúc và hành vi để tạo nên sự khác biệt hoàn toàn bạn với người khác. Theo các chuyên gia tâm lý, nhân cách được hình thành bởi sự tương tác của hai yếu tố là di truyền và môi trường sống. Cụ thể:
Sự di truyền
Một số đặc điểm nhân cách của cá nhân có thể được di truyền từ cha mẹ qua các mã gen. Người ta thường gọi những đặc điểm này là tính khí và rất khó để thay đổi.
Môi trường sống
Về cơ bản, môi trường sống chính là nguyên nhân chủ yếu làm ảnh hướng đến nhân cách của một cá nhân. Môi trường này sẽ gắn liền trong suốt quá trình sống của một cá nhân, là mối liên hệ của cá nhân với gia đình và xã hội.
Rối loạn nhân cách được cho là được hình thành do sự kết hợp của những ảnh hưởng di truyền và yếu tố môi trường. Các mã gen di truyền có thể khiến bạn dễ bị mắc chứng rối loạn nhân cách và hoàn cảnh sống có thể kích hoạt sự phát triển của bệnh.
Cụ thể, chúng ta có thể nhắc đến một số yếu tố môi trường tác động hình thành chứng rối loạn nhân cách dưới đây:
- Cá nhân đã từng bị lạm dụng hoặc bạo hành ở thời thơ ấu
- Đối mặt với ám ảnh quá khứ: Bị bỏ rơi, thất lạc cha mẹ, gặp tai nạn giao thông, cháy nhà…
- Tuổi thơ sống trong gia đình không hạnh phúc, cha mẹ thường mâu thuẫn, thậm chí là ly hôn
- Đối mặt cùng lúc với quá nhiều áp lực hoặc kỳ vọng quá mức từ gia đình, xã hội
- Bị người khác bắt nạt, cô lập, chỉ trích hoặc thậm chí là khinh miệt
- Lớn lên trong môi trường không lành mạnh
- Có cha mẹ gặp vấn đề về tâm lý, rối loạn tâm thần
Phân loại rối loạn nhân cách
Dựa vào triệu chứng của bệnh, chuyên gia tâm lý thường chia rối loạn nhân cách thành 3 nhóm, mỗi nhóm sẽ có những loại hội chứng rối loạn riêng biệt để thuận tiện trong quá trình theo dõi và điều trị.
Rối loạn nhân cách nhóm A
Đây là những dạng rối loạn nhân cách được đặc trưng bởi suy nghĩ hoặc hành vi kỳ quặc, lập dị. Chúng bao gồm rối loạn nhân cách hoang tưởng, rối loạn nhân cách phân liệt và rối loạn nhân cách thể phân lập.
Với đặc điểm chung là những suy nghĩ và hành vi kỳ quặc, bạn có thể tham khảo triệu chứng của từng loại rối loạn dưới đây:
- Có mối nghi ngờ ngày càng lớn về những người xung quanh cũng như động cơ của họ.
- Luôn cho rằng người khác cố gắng làm hại hoặc luôn lừa dối bạn
- Nghi ngờ vô cớ, cho rằng mọi người đều không đáng tin cậy
- Lo lắng khi tâm sự với người khác, sống trong nỗi lo sợ người khác sẽ sử dụng thông tin đó để làm hại mình.
- Có xu hướng suy nghĩ tiêu cực về người khác, kể cả trong tình huống không nguy hiểm.
- Phản ứng giận dữ hoặc thù địch đối với những lời nói nhẹ nhàng hoặc xúc phạm
- Có xu hướng giữ mối hận thù
- Nghi ngờ vô lý về sự chung thủy của vợ/ chồng hoặc người yêu
- Thiếu quan tâm đến các mối quan hệ, thích ở một mình
- Ít khi biểu hiện cảm xúc
- Không có hứng thú trong hầu hết các hoạt động
- Không có khả năng tiếp nhận các dấu hiệu xã hội bình thường
- Biểu hiện lạnh lùng hoặc thờ ơ với người khác
- Ít hoặc không có ham muốn tình dục với người khác
Triệu chứng của rối loạn nhân cách thể phân lập
- Cách ăn mặc, suy nghĩ, niềm tin, lời nói hoặc hành vi khác thường
- Trải nghiệm tri giác có phần khác biệt, chẳng hạn như bạn nghe thấy giọng nói thì thầm tên bạn mà người khác thì không.
- Phản ứng cảm xúc không phù hợp
- Thiếu hoặc không thoải mái với các mối quan hệ thân thiết
- Phản ứng thờ ơ, hoặc đáng ngờ đối với người khác
- “Tư duy kỳ diệu” – Tin rằng bạn có thể ảnh hưởng đến mọi người và sự kiện bằng suy nghĩ của mình
- Tin rằng một số sự cố hoặc sự kiện ngẫu nhiên có thông điệp ẩn chỉ dành cho bạn
Rối loạn nhân cách nhóm B
Nhóm rối loạn này được đặc trưng bởi suy nghĩ hoặc hành vi kịch tính hóa vấn đề, bốc đồng. Nhóm B bao gồm rối loạn nhân cách chống đối xã hội, rối loạn nhân cách ranh giới, rối loạn nhân cách kịch tính và rối loạn nhân cách ái kỷ.
Với những hành vi có phần hung hăng, kịch tính hóa vấn đề, rối loạn nhân cách nhóm B có thể nhận diện qua những triệu chứng cụ thể dưới đây:
- Không quan tâm đến nhu cầu hoặc cảm xúc của người khác
- Liên tục nói dối, ăn cắp, sử dụng bí danh, lừa dối người khác
- Thường gặp vấn đề liên quan đến luật pháp
- Vi phạm nhiều lần làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người khác
- Hành vi hung hăng, thường xuyên có xu hướng bạo lực
- Không quan tâm đến sự an toàn của bản thân hoặc người khác
- Hành vi bốc đồng
- Vô trách nhiệm với hành vi của mình
- Không có sự hối lỗi về hành vi sai phạm
- Hành vi bốc đồng và rủi ro, chẳng hạn như quan hệ tình dục không an toàn, cờ bạc hoặc ăn uống vô độ
- Hình ảnh bản thân không ổn định
- Các mối quan hệ không ổn định
- Tâm trạng lên xuống thất thường, thường sẽ xuất hiện phản ứng với căng thẳng giữa các cá nhân
- Hành vi tự sát hoặc đe dọa bản thân tự gây thương tích
- Nỗi sợ hãi mãnh liệt khi ở một mình hoặc bị bỏ rơi
- Biểu hiện tức giận thường xuyên và dữ dội
- Hoang tưởng, suy nghĩ ra rời thực tế
- Không ngừng tìm kiếm sự chú ý, thậm chí là khiêu khích tình dục
- Dễ bị ảnh hưởng bởi người khác
- Thay đổi cảm xúc nhanh chóng
- Quá quan tâm đến ngoại hình
- Nghĩ rằng bản thân luôn ở trong mối quan hệ thân thiết với những người khác
- Chỉ quan tâm đến bản thân, không quan tâm đến những người xung quanh
- Cho rằng mình là trung tâm của mọi sự chú ý
- Làm quá mọi chuyện, thiếu sự kiên nhẫn
- Có xu hướng trả thù nếu không đạt được mục đích
- Tin rằng bạn đặc biệt và quan trọng hơn những người khác
- Tưởng tượng về quyền lực, thành công và sức hấp dẫn
- Không nhận ra nhu cầu và cảm xúc của người khác
- Phóng đại thành tích hoặc tài năng của bản thân
- Mong đợi được khen ngợi và ngưỡng mộ liên tục
- Kiêu căng
- Kỳ vọng không hợp lý về các lợi thế, thường lợi dụng người khác
- Ghen tị với người khác hoặc tin rằng người khác ghen tị với bạn
Rối loạn nhân cách nhóm C
Nhóm rối loạn này được đặc trưng bởi suy nghĩ hoặc hành vi lo lắng, sợ hãi. Nhóm C bao gồm rối loạn nhân cách tránh né, rối loạn nhân cách phụ thuộc và rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế.
Với đặc trưng bởi sự lo lắng quá mức về các vấn đề, bạn có thể nhận biết được rối loạn nhân cách nhóm C qua một số triệu chứng cụ thể dưới đây!
- Quá nhạy cảm với những lời chỉ trích hoặc từ chối
- Cảm thấy bản thân luôn yếu kém, không có năng lực
- Tránh các hoạt động công việc đòi hỏi sự tiếp xúc giữa các cá nhân
- Bị ức chế về mặt xã hội, rụt rè và cô lập, tránh các hoạt động mới hoặc gặp gỡ người lạ
- Cực kỳ nhút nhát trong các tình huống xã hội và các mối quan hệ cá nhân
- Sợ bị phản đối, xấu hổ hoặc bị chế giễu
- Phụ thuộc quá nhiều vào người khác và cảm thấy cần được chăm sóc
- Hành vi phục tùng hoặc đeo bám người khác
- Sợ phải tự chăm sóc hoặc tự bảo vệ bản thân nếu bị bỏ rơi
- Thiếu tự tin, cần nhiều lời khuyên và sự trấn an của người khác để đưa ra những quyết định dù là nhỏ
- Khó khăn khi bắt đầu tự thực hiện các dự án do thiếu tự tin
- Khó đưa ra các ý kiến phản bác vì sợ sai hoặc bị phản đối
- Cần khẩn cấp bắt đầu một mối quan hệ mới khi mối quan hệ thân thiết đã kết thúc
- Mối quan tâm đến các chi tiết, trật tự và các quy tắc
- Chủ nghĩa hoàn hảo quá mức, dẫn đến rối loạn chức năng và đau khổ khi không đạt được sự hoàn hảo, chẳng hạn như cảm thấy không thể hoàn thành một dự án vì bạn không đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của riêng mình
- Mong muốn kiểm soát mọi người và không có khả năng ủy quyền nhiệm vụ cho người khác
- Bỏ bê bạn bè và các hoạt động thú vị vì quá tập trung vào công việc hoặc dự án
- Gặp khó khăn trong việc loại bỏ các đồ vật bị hỏng hoặc đồ không có giá trị
- Cứng nhắc, không chấp nhận sự thay đổi, thiếu linh hoạt
- Kiểm soát chặt chẽ đối với việc lập ngân sách và chi tiêu tiền bạc
Lưu ý, rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế được đặc trưng bởi sự lo lắng và cầu toàn quá mức nên có sự khác biệt nhất định với rối loạn ám ảnh cưỡng chế.
Kết luận
Mặc dù các dấu hiệu của rối loạn nhân cách có phần cực đoan quá mức, làm ảnh hưởng đến chính cuộc sống bình thường của người bệnh và những người xung quanh. Thế nhưng, hội chứng tâm lý này hoàn toàn có thể điều trị khi phát hiện kịp thời để cải thiện các triệu chứng giúp bệnh nhân có thể tự cân bằng cảm xúc và hành vi, từ đó có được cuộc sống ổn định bình thường.
Do đó, nếu bạn xuất hiện những triệu chứng này hoặc phát hiện người xung quanh có dấu hiệu của rối loạn nhân cách thì nên khéo léo trao đổi, chia sẻ để họ có thể tìm đến chuyên gia y tế và nhận được sự hỗ trợ chuyên nghiệp.
Hy vọng những chia sẻ trên đã giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về nguyên nhân cũng như những triệu chứng cụ thể của từng hội chứng rối loạn nhân cách. Từ đó có thể nhận diện được các yếu tố nguy cơ và tìm đến sự hỗ trợ của chuyên gia trong thời gian sớm nhất.
Về tác giả
Thành Nguyễn
Hiện đang nghiên cứu chuyên sâu về các kiến thức liên quan tới tâm lý học và bệnh tâm lý. Anh cũng đang làm Marketing và Content Creator cho Bacsitamly.
17 tháng 04, 2022
Rối Loạn Dạng Cơ Thể (BDD) Là Gì? Triệu Chứng Và Cách Điều Trị
19 tháng 03, 2022
Phân Biệt Sự Khác Nhau Giữa Chuyên Gia Tâm Lý và Bác Sĩ Tâm Thần